Καβάλα: Αισθησιακό χαρμάνι

Πολύλοφη, πολυπολιτισμική, πολύμορφη – να μη χωρά σε κανένα καλούπι, να μην κατατάσσεται. Να μυρίζει λιμάνι και καπνό κι ανατολίτικα λιβάνια. Κι η ομορφιά να μην έχει οριοθετημένη έκταση, να ‘ναι παντού. Ακόμη κι εκεί που δεν το περιμένεις.

Την είπαν Μόντε Κάρλο της Ανατολής για τη λάμψη της, γαλάζια πολιτεία για τη θέση της μπρος στο Βόρειο Αιγαίο, Μέκκα του Καπνού για την απαράμιλλη καπνική ιστορία της. Θα μπορούσαν να την πουν και…

Σαν Φρανσίσκο για τους αλλεπάλληλους λόφους της ή ανθρώπινη μαρμίτα για τα ετερόκλητα πλήθη που φιλοξένησε και φιλοξενεί.

Οι πρώτοι της κάτοικοι, Θάσιοι άποικοι, τη βάφτισαν Νεάπολη, οι βυζαντινοί Χριστούπολη για το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου – το πρώτο σε ευρωπαϊκό έδαφος, οι Τούρκοι Καβάλα γιατί τη χρησιμοποιούσαν ως στάση με τα άλογα ή από την αρχαία Σκάβαλα…

Επάνω σε καίριο σταυροδρόμι από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της, ως σπουδαίο λιμάνι των Φιλίππων και σταθμός της Εγνατίας οδού, η Καβάλα διεκδικήθηκε, κατακτήθηκε, ισοπεδώθηκε, ανοικοδομήθηκε. Ξανά και ξανά. 2.700 χρόνια ζωής είναι αυτά…

Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Τούρκοι, Βούλγαροι, Εβραίοι, Πόντιοι, Μικρασιάτες, Θρακιώτες, Σαρακατσάνοι, μεγαλέμποροι, πρόξενοι.

Φτωχολογιά κι αριστοκρατία, εργατιά και κεφάλαιο – όλοι πέρασαν από εδώ, για λίγο ή περισσότερο, καταστρέφοντας ο ένας τα έργα του άλλου, παίρνοντας πάντα κάτι φεύγοντας. Αφήνοντας πίσω, όμως, πολύ περισσότερα…

Αν η Καβάλα ήταν γυναίκα θα μπορούσε να είναι μια αισθησιακή Ανατολίτισσα ή μια φωτογενής Ελληνίδα. Μια Μικρασιάτισσα γιαγιά ή μια ψηλομύτα Ευρωπαία.

Μια προσφυγοπούλα, μια εργάτρια, μια συνδικαλίστρια και συνάμα μια φιλόπτωχη αριστοκράτισσα ή μια μαικήνας των καλλιτεχνών.

Μέσα στα σαλόνια της ιντελιγκέντσιας και του κοσμοπολιτισμού θα έκρυβε επιμελώς τη λαϊκή της ψυχή. Κι όταν θα έβγαινε τσάρκα στο λιμάνι θα έχωνε στην τσέπη το κομψό καπελίνο.

Με την ίδια ευκολία θα χόρευε φοξ τροτ και τσιφτετέλι, θα έτρωγε χαβιάρι και παστουρμά, θα φορούσε γόβα με μπαρέτα κι από μέσα τρύπιες κάλτσες.

Όταν οι περιστάσεις θα το απαιτούσαν, θα βόλευε τον φυματικό βήχα της από τα καπνά πίσω από ένα καλοκεντημένο μικρασιάτικο μαντίλι, θα τίναζε από πάνω της τη μυρωδιά της ψαρίλας τρίβοντας το δέρμα της με ανατολίτικα έλαια, θα βύθιζε τα κιτρινισμένα δάχτυλα από την επεξεργασία του μπασμά μέσα σε μεταξωτά γάντια, κρατώντας με στυλ ένα βιομηχανικό βιρτζίνια.

Σε κάθε περίπτωση θα ήταν μια γυναίκα όμορφη με τον αέρα «του σαλονιού» και το νεύρο «του λιμανιού». Μια γυναίκα ικανή για όλα. Θα γοήτευε στο άψε-σβήσε. Τους πάντες. Με τις καμπύλες, την κουλτούρα, την ομορφιά της. Αυτό κάνει και ως πόλη.

[ Διαβάστε ακόμα: Διακοπές στη Θάσο! ]

Δόξα την Παναγία!

Μια γλώσσα στεριάς που εισχωρεί στη θάλασσα φορτωμένη ιστορία και ομορφιά. Αυτή είναι η Παναγία, η παλιά πόλη της Καβάλας. Χαμηλά, παλιά και νέα, κεραμοσκέπαστα σπίτια, στήνονται αμφιθεατρικά, σαν σε σχολική φωτογραφία, όλα να βλέπουν κι όλοι να τα βλέπουν.

Αρχαίοι Έλληνες και βυζαντινοί παρακολουθούν από απόσταση τα βήματα των επισκεπτών, το νήμα που τους συνδέει με την παλιά πόλη έχει κοπεί.

Μονάχα οι Τούρκοι είναι διαρκώς πλάι τους, λαλίστατοι μέσα από τα αρχιτεκτονικά τους κατάλοιπα, αλλά και στην κυριολεξία, αφού η Καβάλα συγκαταλέγεται αυτήν τη στιγμή στους δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς προορισμούς για τους γείτονες!

Όλοι μαζί βαδίζουν στους παλιούς κυβόλιθους, σκύβουν ασυναίσθητα μην κουτουλήσουν στα σαχνισιά, βουτούν τις σκέψεις τους στα κόκκινα, κίτρινα, λουλακί, που βάφουν τα σπίτια με τη μεικτή αρχιτεκτονική.

Μακεδονίτικα, οθωμανικά, νεοκλασικά, ακόμη και καινούργια ανταλλάσσουν στοιχεία, καταρρέουν, αναστηλώνονται, απολαμβάνουν έναν υγιή διάλογο.

Ιμαρέτ: Η ιστορία του

Στην οδό Πουλίδου τα βήματα… παγώνουν. Το Ιμαρέτ, λιτό, σιωπηλό, αγέλαστο, με τους μολύβδινους τρούλους και τις καμινάδες του, εκβιάζει τον θαυμασμό. Πίσω από την αυστηρή όψη του κρύβεται μια ολόκληρη καβαλιώτικη ιστορία, γεμάτη φιλανθρωπία, ευσπλαχνία, φροντίδα αλλά και πόνο, συμφέροντα κι έριδες.

Είναι το ισλαμικό ιεροδιδασκαλείο που δώρισε ο Μεχμέτ Αλή (Μοχάμεντ Αλι), βαλής της Αιγύπτου, στη γενέτειρά του, στα 1817.

Το φιλανθρωπικό και μορφωτικό ίδρυμα λειτούργησε έως το 1909, κατόπιν προσέφερε στέγη και φαγητό σε πρόσφυγες και απόρους, έως ότου εγκαταλείφθηκε, μισογκρεμίστηκε, λεηλατήθηκε για να επινοικιαστεί τελικά από την οικογένεια Μισιριάν, τη μοναδική οικογένεια καπνεμπόρων που έχει απομείνει στην Καβάλα και να μετατραπεί από την παθιασμένη Αννα Μισιριάν σε έναν από τους ομορφότερους και πολυτελέστερους χώρους φιλοξενίας της Ελλάδας (γιατί αυτό το θαύμα ξενοδοχείο δεν το λες!).

Έτσι μπήκε στη ζωή των ντόπιων με την καφετέρια και το εστιατόριο του, έστω και με αμφιλεγόμενο τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης, για να ξαναβγεί πρόσφατα βίαια. Η εκ νέου ενοικίασή του (ανήκει στο αιγυπτιακό κράτος) από εταιρεία μπορεί να μοιάζει σωτήρια για το μνημείο, αποκλείει όμως τους μη μένοντες, άρα και τους ντόπιους, από τους κοινόχρηστους χώρους.

Κι είναι κρίμα… Να μη ζεις ή ως επισκέπτης να μην περιηγηθείς στις ατμοσφαιρικές εσωτερικές αυλές με τους μεντρεσέδες, τις κινστέρνες, τα κελιά – δωμάτια των οικότροφων…

Απογοητευμένος αναζητάς παρηγοριά λίγο μακρύτερα, στο πιο… φιλόξενο κονάκι του Μεχμέτ Αλή, το σπίτι των γονιών του. Θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και λειτούργησε ως μπαρ. Τώρα πήρε τη θέση που του αξίζει ανάμεσα στα μουσεία, ενώ παράλληλα οι παλιοί στάβλοι του λειτουργούν ως καφέ.

Ενας γαλήνιος κήπος, ανατολίτικες και ατμοσφαιρικές μουσικές, το χαμάμ, τα δωμάτια του σελαμλίκ (ανδρώνας) και του χαρεμλίκ (γυναικωνίτης), στολισμένα με σκαλιστά ταβάνια, ναργιλέδες, σοφράδες, τζαμωτά, καντηλέρια σε ατμοσφαιρικές φωτοσκιάσεις, μαξιλάρια και μεταξωτά υφάσματα ελαφρώς αναστατωμένα, λες και η αισθησιακή οδαλίσκη ήταν εκεί μόλις πριν από λίγα λεπτά.

Μα πού πήγε; Εντάξει, θα την περιμένεις ευχαρίστως έως το βράδυ, που έτσι κι αλλιώς τα πάντα εδώ μέσα γίνονται ακόμη πιο μυστηριακά. Και δίχως φόβο. Ο ορειχάλκινος Μεχμέτ Αλή απ’ έξω, στην πλατεία, βάζει το σπαθί στη θήκη, σημάδι πως γυρίζει σπίτι και δεν έχει όρεξη για καβγά…

Από τα σαχνισιά ως το Κάστρο

Απέναντι από την εντυπωσιακή… «δυλογία», τα πιο τρανταχτά απομεινάρια της οθωμανικής κυριαρχίας, υψώνει περήφανο παράστημα ο ναός της Κοίμησης, η Παναγία. Αυτός βάφτισε την παλιά πόλη κι αυτός κάποτε ήταν το μοναδικό ελληνικό στοιχείο της «τούρκικης» Καβάλας (για την ακρίβεια ο προγενέστερός του που κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του ’50) γύρω από τον οποίο είχαν στριμωχτεί όπως όπως οι ελάχιστοι χριστιανοί της πόλης.

Μόνο λίγα μέτρα μακρύτερα η χερσόνησος γκρεμίζεται στη θάλασσα. Ο παλιός φάρος ρίχνει τη δέσμη του στα βράχια που κολυμπούν οι ντόπιοι (εκείνοι που σνομπάρουν τις διάσημες παραλίες της πόλης!) κι ακριβώς από πάνω του ένας άλλος… φάρος, γνώσης αυτήν τη φορά, απολαμβάνει την απίθανη θέα: το 7ο Δημοτικό Σχολείο! Δεν είναι το μοναδικό προνομιούχο… Στην Καβάλα από ό,τι φαίνεται τα σχολεία, εντός και εκτός τειχών, έχουν πανέμορφα «σπίτια»!

Τα βήματα συνεχίζουν πάντα ανηφορικά στα σοκάκια της Παναγίας, τα αυτοκίνητα γδέρνουν τις γωνίες στις στροφές, οι εικόνες στις αυλές, ίσως κι οι άνθρωποι, είναι παλιάς… κοπής. Τα σπίτια χαμηλώνουν κι άλλο όσο το υψόμετρο αυξάνεται κι εμφανίζονται άλλοτε φροντισμένα κι άλλοτε σε ερειπιώδη μορφή να αφήνουν σε κοινή θέα την ισόγεια λιθοδομή και τα καλάμια στον όροφο, καθώς οι σοβάδες τα εγκαταλείπουν.

[ Διαβάστε ακόμα: 10 μέρη στην Ελλάδα που αξίζει να επισκεφθείτε πριν γίνουν πολύ ακριβά ]

μεχμετ αλη — Πηγή εικόνας: Kavala.citypedia.gr

Οδός Μεχμέτ Αλή: η παλιά Μουσική, που ονομάστηκε από τις πρόβες της μπάντας του δήμου, λέγεται κανονικά συγκρότημα Χαλίλ μπέη (περιλαμβάνει τζαμί και μεντρεσέ), αλλά κανείς δεν το λέει έτσι. Στη θέση του βρισκόταν ο βυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής, ορατός σήμερα κάτω από το γυάλινο δάπεδο σε μια σπάνια, φαντασμαγορική μείξη που αποδεικνύει τη συνέχεια και θαμπώνει. Και χριστιανούς και μουσουλμάνους.

Λίγο αργότερα τα βήματα αγγίζουν επιτέλους την κορυφή του στρατηγικού λόφου που ήταν ανέκαθεν κάστρο – τι άλλο; Από την αρχαία Νεάπολη, στη βυζαντινή Χριστούπολη και στην τουρκοκρατούμενη Καβάλα, εδώ βρισκόταν το διοικητικό κέντρο της πόλης. Ο λόγος αποκαλύπτεται αμέσως: η θέα προς όλες τις κατευθύνσεις, από τον μεγάλο πύργο, είναι απόλυτη.

Η σύγχρονη πόλη εξαπλώνεται πάνω στους λόφους της σαν βουβό κύμα. Ετσι κι η ομορφιά. Από εδώ πάνω ξεκινά και μεταδίδεται έξω από τα τείχη. Ετσι κι οι άνθρωποι όμως, που ξεπέρασαν τα όρια της Παναγίας από το 1864 και μετά. Με την άδεια του σουλτάνου βέβαια.

Ομαλό πέρασμα

αγιος νικολαος καβαλας — Πηγή εικόνας: Wikipedia.org

Οταν το πόδι παύει να πατά κυβόλιθο και πιάσει άσφαλτο, είναι σημάδι πως αρχίζει η νέα πόλη ή… περίπου. Η περιοχή του Αγίου Νικολάου, στις παρυφές του λόφου, είναι η παλαιότερη, ο μουσουλμανικός μαχαλάς του Ιμπραήμ πασά (Ελληνας γενίτσαρος από την Πάργα, ο γνωστός «Πάργαλης», που εμφανίστηκε και στο τούρκικο σήριαλ «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής»).

Ατράνταχτο σημάδι η… εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αλλοτινό τζαμί (το μεγαλύτερο της πόλης) και «αλλοτινότατος», ίσως, ναός και παράκτια περιοχή που φέρεται να υποδέχτηκε στην Ευρώπη τον Απόστολο Παύλο-προς τιμήν του οποίου έχει στηθεί και το σχετικό «βήμα».

Η παλιά αγορά, πιστή στον οθωμανικό της σχεδιασμό, είναι ένας μικρός πλακόστρωτος λαβύρινθος όπου μπαράκια και εστιατόρια έχουν αναλάβει να τη διατηρήσουν πολύβουη!

Και κάπως έτσι φτάνεις επιτέλους στις διάσημες Καμάρες, το σήμα κατατεθέν της Καβάλας. Σαν ομφάλιος λώρος που ενώνει τη χερσόνησο με… την υπόλοιπη Μακεδονία, το τελευταίο τμήμα ενός θαυμαστού υδραγωγείου 6,5 χιλιομέτρων που ανακατασκευάστηκε στα χρόνια του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, όταν η πόλη άρχισε να ανασυγκροτείται, είναι αναλόγως μεγαλοπρεπές.

Αποτελεί την αφετηρία μιας ωραίας πεζοπορικής διαδρομής έως την πηγή Σούμπασι και σύμβολο για τους ντόπιους που λένε «ζωντανοί νεκροί από εδώ περνάμε», βάσει μιας παλιάς παράδοσης που ήθελε τις καμάρες σύνορο του πάνω με τον κάτω κόσμο. Περνάς κι εσύ μαζί με τα αυτοκίνητα κάτω από τα υπερβατικά τόξα, σχεδόν συγκινείσαι με τα ελάχιστα σπιτάκια που κολλούν πάνω του, βολεμένα στοργικά ανάμεσα στις καμάρες σαν πιτσιρίκια στα πόδια του μπαμπά και κατηφορίζεις για το καρνάγιο.

Τα «βλαχάκια», ο Γιάννης και ο Ιορδάνης Βλάχος δηλαδή, και ο Παναγιώτης Καραμπάς έχουν αναλάβει να επισκευάζουν και σπανιότερα να χτίζουν, σκάφη, καΐκια και μηχανότρατες για τον φημισμένο αλιευτικό στόλο της Καβάλας. Κι επειδή τέτοιες εικόνες σπάνια συναντάς πια στην Ελλάδα, παρέτεινε τη διαμονή σου και κάτσε στο «αόρατο» καφενεδάκι-στέκι των Καβαλιωτών που λειτουργεί από το 1922. Μεζέδες, ατμόσφαιρα και ρεμπέτικα φτιάχνουν στιγμές που επίσης σπάνια συναντάς στην Ελλάδα!

Μνήμες και αρώματα

Καϊκτσήδες και ψαράδες νετάρουν τα δίχτυα τους στην άλλη πλευρά της Παναγίας, στο επιβατικό λιμάνι της Καβάλας, που επεκτείνεται. Με το βλέμμα να στρέφεται πάντα στην Παναγιά και το κάστρο, χαιρετάς καΐκια, γιοτ, ιστιοφόρα, βάρκες και εσχάτως κρουαζιερόπλοια και διασχίζεις αν το θες όλο το παραλιακό μέτωπο της πόλης.

Απολαμβάνοντας, δηλαδή, τη βόλτα «από το Πάρκο στη Μυροβόλο» (ή αντίστροφα εν προκειμένω) που έγινε διάσημη μέσα από τους στίχους τους Αργύρη Μπακιρτζή, του τραγουδιστή των Χειμερινών Κολυμβητών, όπου πάρκο είναι το πάρκο Φαλήρου και Μυροβόλος το θρυλικό ζαχαροπλαστείο «Μυροβόλος άνοιξις», το απόλυτα συνδεδεμένο με την «ψαγμένη» νεολαία της δεκαετίας του ’70.

Βόρεια της παραλιακής περαντζάδας απλώνεται η νέα πόλη, που δεν το περιμένεις, μα δεν είναι καθόλου αδιάφορη. Κάθε άλλο. Είναι όμορφη και φροντισμένη. Από την πλατεία Ελευθερίας έως τις συνοικίες του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Παύλου, η αντιπαροχή έχει κάνει καλά τη δουλειά της όμως νιώθεις αρώματα από παντού.

Μοσχοβολάει Καλομαγειρεμένο φαγητό από τις γειτονιές που κρύβονται πίσω από τις τεράστιες πολυκατοικίες, γυναικείο άρωμα από την εμπορική οδό Ομονοίας, αίγλη από το αρχαιολογικό μουσείο στην Ερυθρού Σταυρού με τα τόσο ιδιαίτερα εκθέματα.

Μυρίζει νιάτα από την πιάτσα της Μεγάλου Αλεξάνδρου και λιβάνι που ξεχύνεται από τους ναούς του πολιούχου Αγίου Παύλου και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του παλαιότερου της πόλης (1860). Μυρίζει Ευρώπη από την καθολική Μονή Λαζαριστών που φιλοξένησε ως κολέγιο τα παιδιά των Ευρωπαίων εμπόρων και φρέσκο ψάρι που φέρνει ο γαρμπής από την ιχθυόσκαλα, μιας από τις μεγαλύτερες της Μεσογείου. Μυρίζει πού και πού και πεύκο από το περιαστικό δάσος, μα εδώ η Καβάλα μυρίζει κυρίως… καπνό.

Μέσα στα στενά του κέντρου είναι γραμμένη η σπουδαιότερη, ίσως, καβαλιώτικη ιστορία. Εκείνη του πολύτιμου μπασμά, του προϊόντος που έκανε την Καβάλα να πλουτίσει, να εξελιχθεί σε σπουδαίο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο και συνάμα στο μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας καπνού των Βαλκανίων.

Ο αρωματικός μπασμάς, η επεξεργασία και εμπορία του οποίου ήκμασε τρομακτικά στα τέλη του 19ου αιώνα και απογειώθηκε μετά την απελευθέρωση, ήταν αυτός που έφερε στην Καβάλα κεφάλαια και πληθυσμό από όλη την Ευρώπη και την Ελλάδα, αυτός που έδωσε μεροκάματο στις δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες, είτε στα καπνομάγαζα είτε στα καπνοχώραφα, που έφτασε να αποτελεί τη μεγαλύτερη συναλλαγματοφόρα πηγή της χώρας με τις εξαγωγές του κι έκανε την πόλη να μετρά περισσότερες από 100 καπναποθήκες και 15.000 εργάτες (τους μισούς της Ελλάδας).

Ηταν αυτός που γέννησε τον συνδικαλισμό. Που έκανε τους στοιβαδόρους, τους ντεξίδες, τις πασταλτζίδες που εργάζονταν ώρες ατέλειωτες στα υγρά «σαλόνια», μεταφέροντας, διαλέγοντας, δεματιάζοντας σε πακέτα – έργα τέχνης τα καπνά, να ξεσηκωθούν και να διεκδικήσουν. Να οργανώσουν την πρώτη απεργία καπνεργατών επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, το 1879, και να ιδρύσουν από τις αρχές του 20ού αιώνα σωματεία.

[ Διαβάστε ακόμα: Χρήσιμες συμβουλές για ενοικίαση αυτοκινήτου στις διακοπές σας! ]

Με αύρα εθιστική

Ο κύκλος άνοιξε, έκλεισε. Με το κραχ του 1929 άρχισε κι η αντίστροφη μέτρηση. Ακολούθησε η εφαρμογή της τόγκας, της γρήγορης διαλογής που κατάργησε την επεξεργασία, και μαζί της η «κατάληψη» των πόστων της από τις πολύ πιο «φθηνές» γυναίκες.

Οι απεργίες και οι καταλήψεις κόστισαν σε όλους. Οι νέες τεχνολογίες έκαναν την εμφάνισή τους, το ίδιο και ο καπνός «βιρτζίνια», έως ότου η αυλαία έπεσε οριστικά τη δεκαετία του ’50 με την απελευθέρωση του επαγγέλματος… Βαδίζεις με τις ώρες αναζητώντας στα κτίρια την ιστορία.

Στην πλατεία Καπνεργάτη, παρατηρείς τη Δημοτική Καπναποθήκη που στεγάζει το Ναυτικό Μουσείο, το γειτονικό εμπορικό κέντρο που απολαμβάνει τη νέα του χρήση, το αμφιλεγόμενο μνημείο του καπνεργάτη… Στην οδό Κύπρου, παρατηρείς το Μέγαρο Wix, το πυργοειδές δημαρχείο, οικία κάποτε του Ούγγρου καπνέμπορου Pierre Herzog, τη διπλανή Μεγάλη Λέσχη που φιλοξένησε στα σαλόνια της πλήθος κοσμικών εκδηλώσεων, το Μέγαρο Τόκκου, το Δημοτικό Ωδείο – κάποτε σπίτι των καπνέμπορων Γρηγοριάδη…

Περιφέρεσαι στους γύρω δρόμους εντυπωσιασμένος από το πλήθος τους κι ας ξέρεις πως δεν έχουν απομείνει ούτε οι μισές, πως κάθε πολυκατοικία που αντικρίζεις καπναποθήκη ήταν. Μα οι απαντήσεις θα σου δοθούν μόνο από τα χείλη των ανθρώπων κι από τις φωτογραφίες και τα πολύτιμα αρχεία του Μουσείου Καπνού. Από τον κ. Γιάννη Βύζικα, που θα σου μιλήσει για το ιδανικό κλίμα κι έδαφος, για τους καπνέμπορους, τους συνδικαλιστές, τον πρώτο κομμουνιστή (και πρόσφυγα) δήμαρχο της Ελλάδας που εκλέχτηκε στην Καβάλα, για όλα…

Καληνύχτα από την Καβάλα!

Από ανθρώπους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μες στον καπνό, σαν τον κ. Χάρη Ιορδανίδη, που είναι ένα σπουδαίο μουσείο από μόνος του… Που θυμάται τις εργατοώρες από όλα τα πόστα που πέρασε μέχρι να γίνει εμπειρογνώμονας, που ξέρει καλύτερα από τον καθένα όλα τα στάδια, όλη την ιστορία κι όλες τις ιστορίες. Κι όλες τις καπναποθήκες και κτίρια της πόλης βέβαια, ώστε να δυσανασχετεί, δίκαια, με το παρόν και το αβέβαιο μέλλον τους.

«Κύριε Χάρη, καπνίζετε;» τον ρωτάς σίγουρος για την απάντηση. «Το ‘κοψα μόλις βγήκα στη σύνταξη», απαντά. Κι η Καβάλα το ‘κοψε, μαχαίρι. Της κόστισε, μα δεν τη φοβάσαι. Τη βλέπεις γύρω σου να αστράφτει φιλάρεσκα, …απεξαρτημένη και σίγουρη πως με ένα χαμόγελο θα σε κερδίσει κι εσένα. Αντε να δούμε, πως θα απεξαρτηθείς εσύ τώρα. Απ’ τον έρωτά της!